خانه / اخلاق و تربیت / کاربرد علم روان‌شناسی اجتماعی در ارتباط مؤثر بین مبلغ و مخاطب

کاربرد علم روان‌شناسی اجتماعی در ارتباط مؤثر بین مبلغ و مخاطب

کاربرد علم روان‌شناسی اجتماعی در ارتباط مؤثر بین مبلغ و مخاطب

نویسنده: عاطفه طباطبائیان[۱]

حلقه علمی بلاغ خواهران

۱

چکیده: مقاله‌ای که پیش‌رو دارید با هدف بررسی روش‌های بکارگیری علم روان‌شناسی و اجتماعی در ایجاد یک ارتباط صحیح و مؤثر بین مبلغ و مخاطب با تأکید بر آموزه‌های دینی تدوین شده است. ضرورت ارتباط بین این دو در عصر حاضر از آن رو است که جامعه ما با خلأهای وسیعی در زمینه عدم پاسخگویی به شبهات و انحرافات اعتقادی و اجتماعی روبروست. به منظور تحقق رابطه‌ای عمیق بین مبلغ و مخاطب نیازمند تعقل و تعمق در بهترین روش‌ها و ایده‌ها هستیم در این راستا تعامل و تفکر در تکنیک‌های روانشناسی به ما کمک می‌کند، تطبیقی هوشمندانه، بین روش‌های دینی و روان‌شناسی بدون غرض‌ورزی و کنایه بوجود آورده و با آشنایی با مفهوم این علم و بیان نقش مؤثر در ارتباط و مهمترین ساختارهای تبلیغی و نقش رسانه‌ها در تبلیغ پرداخته و از این مباحث برای رفع موانع موجود در راه تبلیغ بهره جست. در این مقاله از منابع و کتب روان‌شناسی و تعلیم و تربیت با آموزه‌های دینی و به‌طور اخص از آیات و روایات به تناسب موضوع استفاده شده است. روش نوشتار این مقاله کتابخانه‌ای و اسنادی می‌باشد.

واژگان کلیدی: ارتباط مؤثر، تبلیغ، مخاطب، علم روان‌شناسی، وسایل ارتباط جمعی.

مقدمه

پیش از ورود به بحث اصلی مقدمه‌ای کوتاه در خصوص تبلیغ دینی با شیوه‌های نو و حفظ اصالت ساختاری آن در بین مخاطبین ضروری است.

محفوظ ماندن میراث نبوت خاتم‌(ص) و قرآن از تحریف و تبدیل، وجود ائمه معصومین‌(ع) که راه و رسم تبلیغ را ارائه دادند، رسالتی بس عظیم بر عهده همه ما نهاده تا با هماهنگی و تطبیق بین مفاهیم دینی و روش‌های خوب روان‌شناسی، پاسخ‌گوی مردمی باشیم که در امواج تبلیغات مخرّب و شبهات و انحرافات گرفتار آمده‌اند.

در عصر جدید، کاربردی شدن علم روان‌شناسی اجتماعی و بکارگیری آن در حوزه درک مفاهیم دینی و اسلامی به ما کمک می‌کند تا در امر تبلیغ و تعلیم و تربیت مؤثرترین گام‌ها را برداشته و با بهره جستن از تکنیک‌های روان‌شناسی رسالت عظیم تبلیغی شفاف‌تر از گذشته ادامه دهیم.

با مطالعه مفاهیمی مانند نفوذ اجتماعی، متقاعدسازی، تأثیر وسایل ارتباط جمعی در چارچوب دانش روان‌شناسی اجتماعی، می‌توان راهی برای ایجاد تبلیغی اثربخش در پرتو تعامل میان این مفاهیم با دیدگاه‌های اسلامی به‌وجود آورد.

لذا در این نوشتار سعی شده است مفهوم علم روان‌شناسی و کاربری آن در یک ارتباط دوسویه بین مخاطب و مبلغ ارائه شود و همچنین اهمیت تبلیغ در عصر حاضر و ساختارشناسی عناصر تبلیغی و روش‌های ارتباط مؤثر و نقش رسانه‌های نوین در فرآیند تبلیغ، و مرحله ارزیابی با استفاده از تکنیک‌های روان‌شناسی مورد بحث قرار گیرد.

۱٫ مفهوم‌شناسی دانش روان‌شناسی اجتماعی

با توجه به این که رشد آدمی در چهارچوب بافتی از اشخاص دیگر از قبیل والدین، برادران و خواهران، همبازی‌ها و دوستان صورت می‌گیرد. قسمت عمده رشد آدمی ماهیت اجتماعی دارد. از این‌رو روان‌شناسان اجتماعی به نحوه تأثیر تعامل شخص با دیگران در نگرش‌ها و رفتار وی توجه دارند که اکثر پژوهش‌های آنان در زمینه نظر سنجی و بازاریابی به انجام رسیده است. که همین زمینه‌یابی‌ها امروزه در سطح وسیعی توسط روزنامه‌ها، مجلات، شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی و سازمان‌های دولتی از قبیل مرکز آمار مورد استفاده قرار می‌گیرد. لذا در تعریف گوردن آلپورت می‌خوانیم. «روان‌شناسی اجتماعی علم درک و تبیین و چگونگی نفوذ پذیری افکار و احساسات و رفتارهای افراد از حضور واقعی خیالی یا ضمنی دیگران است.»

پس در تعریفی ساده‌تر به‌طور اختصار می‌توان بیان نمود که روان‌شناسی اجتماعی مطالعه جنبه‌های مختلف رفتار آدمی و شناخت ارتباط بین این رفتارها با یکدیگر است. و بررسی موضوعاتی از قبیل تبیلغ و ترغیب، همنوایی و تعارض‌های گروهی و همچنین شناسایی عوامل مؤثر در پیش داوری‌ها و پرخاش‌گری‌ها به این علم اختصاص دارد.

  • نفوذ اجتماعی[۲]

در نظر بسیاری از مردم اصطلاح نفوذ اجتماعی کوشش‌هایی است عمدی که فرد یا گروه معینی به منظور تغییر عقاید و رفتارهای دیگران به‌عمل می‌آورند مثل تلاش، آگهی‌های تجارتی تلویزیون برای اثر گذاری در تصمیمات مردم در امر فروید و یا تلاش‌های هیجان‌انگیز برخی از فرقه‌های دینی به‌منظور متقاعد ساختن فرد به ترک خانواده و زندگی عادی، برای وقف شدن در سلامتی والاتر.

لذا نفوذ اجتماعی غیر مستقیم و غیر عمدی است حتی حضور فیزیکی افراد دیگر می‌تواند بر ما تأثیر گذاشته و میزان توفیق نفوذ اجتماعی اغلب بستگی به میزان تبعیت ما از هنجارهای اجتماعی دارد. باید به این نکته هم توجه داشت که نفوذ اجتماعی یک نقش مهم محوری در تعامل‌های انسانی و زندگی جمعی بر عهده دارد.

هم‌یاری، هم‌زیستی، نوع دوستی و عشق همه مستلزم نفوذ اجتماعی هستند اما، ما همیشه این پدیده‌ها را بدیهی تلقی می‌کنیم و بیشتر به نفوذ‌های زیان‌بار و رنج‌آور توجه داریم. به‌طور کلی انواع پاسخ به نفوذ اجتماعی را می‌توان به سه دسته تقسیم نمود.

  1. هم‌رنگی به‌صورت متابعت ـ پاسخ فرد به منظور کسب پاداش و یا تنبیه
  2. درونی‌سازی که عمیق‌ترین پاسخ به نفوذ اجتماعی است ـ که قابلیت قبول جزء مهم درونی‌سازی می‌باشد.
  3. همانندسازی با شخصیتی قابل نفوذ و صاحب اقتدار ـ شبیه شدن به بزرگان و هنرپیشه‌ها.
    • متقاعدسازی

متقاعدسازی با روشی موفق، آن است که مبلغ افکار مخاطب خود را چنان سمت و سو دهد که فرد مورد نظر به شیوه‌ای موافق با نظرات گوینده بیندیشد و هرگونه تفکر خلاف را تضعیف و افکار موافق با نحوه عمل پیشنهادی را تقویت کند.

قانع‌سازی ناشی از هر پیام، در واقع برخاسته از تصوراتی است که با خواندن و نوشتن و شنیدن پیام در شخص بوجود می‌آید، قانع‌سازی می‌‌تواند در تغییر نگرش‌ها و ایجاد باور در ما بسیار مؤثر باشد.

  • تبلیغات و وسایل ارتباط جمعی

امروزه در عصر انفجار اطلاعات این حقیقت بخوبی اثبات شده است که از نظر کارکردهای آموزشی، رسانه‌ها سهم و نقش قابل ملاحظه‌ای در انتقال میراث فرهنگی و فکری بشر در میان ملل دارا هستند. در واقع با ظهور وسایل ارتباط جمعی پیشرفته فرآیند آموزش از انحصار مدرسه و آموزشگاه‌ها خارج شده و جهان پهناور به عرصه آموزش تبدیل گردیده است.

در این فرآیند وسایل ارتباط جمعی محدودیت‌هایی از قبیل مکان و زمان و محدودیت‌های سنی و اقلیمی را از میان برداشته و ابزاری است در دست حاکمان و سیاست‌مداران برای پیشبرد مقاصدشان، این افراد برای انتقال پیام‌های خود به قدرت رسانه‌ها ایمان زیادی دارند زیرا رسانه‌ها در شکل‌دهی نظرات مردم نقش مهمی ایفا می‌کنند به دلایلی که ذکر می‌شود.[۳]

  1. وقتی رسانه‌ها مدت ارائه یک رویداد را متناسب با اثری که بر مردم دارد تنظیم می‌کنند، هر اندازه جای بیشتری در رسانه اختصاص کند به همان اندازه در نظر مردم مهمتر تلقی می‌کند.
  2. شیوه پوشش‌دهی رویدادها به ادراک مردم جهت می‌دهد، مثلاً وقتی روزنامه‌ها از فردی سخن می‌گویند که در فقر شدید بسر می‌برد مردم تمایل می‌یابند که مسئولیت فقر و موقعیت او را به خودش نسبت دهند، بر عکس وقتی به‌عنوان یک پدیده اجتماعی معرفی شود، این جامعه است که مورد شماتت مردم قرار می‌گیرد.

بنابراین رسانه‌ها ابزاری هستند که آگاهی‌های علمی و سیاسی مردم را در راه درست هدایت می‌کنند هرچند که وسایلی سرگرم کننده بشمار می‌آیند، بنابراین رسانه‌ها بدون آنکه واقعیت‌ها را فراموش کنند، یا تغییر دهند می‌توانند آنها را رنگ‌آمیزی کرده و واقعیت‌ها را تعریف کنند و یا تجسم از واقعیت را تغییر دهند.

۲٫ اهمیت تبلیغ در عصر حاضر

واژه تبلیغ نامی آشنا برای همه ماست. تبلیغات مهمترین ابزار برای دستیابی به اهداف بلند و وسیع مادی و معنوی است. اهمیت تبلیغ از نقشی که در جهان ایفا می‌کند، روشن است چه بسا مکاتبی سرمایه‌داری و الحادی که با تبلیغ در فریب دادن مخاطبین خود موفق بوده و چه اقلام و کالاهایی فراوانی که به فروش می‌رسند و چه تأثیرات روحی وروانی که بر توده‌های ضعیف جوامع صورت می‌گیرد.

دنیای امروز با تمام گرفتاری‌ها و مفاسدی که به لحاظ اخلاقی، عقیدتی، اجتماعی و سیاسی دارد دنیای بن‌بست تبلیغات نیست مردمی هستند که تشنه حقایق و آماده بیدرای و هدایتند پس می‌توان میراث تبلیغ را که یادگار پیامبران بزرگ خداست و اسلام بر آن تأکید فراوان دارد، احیا کرد.

قرآن کریم در وصف مبلغان این چنین می‌فرماید: } الَّذِینَ یُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ وَیَخْشَوْنَهُ وَلَا یَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَّهَ وَکَفَیٰ بِاللَّهِ حَسِیبًا {[۴] «کسانی که پیام‌های خدا را تبلیغ می‌کنند و جز خدا از احدی نمی‌ترسند».

قرآن رویه (نداشتن ترس از غیرخدا) را سنت پیامبران معرفی می‌کند و ترس از غیرخدا برای پیامبران معقول نیست زیرا آنها در مرتبه‌ای از مسئولیت الهی قرار دارند که همواره مورد عنایتند و باید پیام خدا را بدون کم و کاست و بدون هیچ‌گونه سستی و ملاحظه‌ای ابلاغ کنند. لذا هرگز بدون تبلیغ سنت پیامبر(ص) و ائمه‌(ع) برای توده‌های تاریخ و انسان‌های ما بعد از آنان، روشن نمی‌گشت به‌صورتیکه اهمیت تبلیغ در گشودن راه تفکر و عمل است.

لذا فرهنگ دینی در صدر اسلام، یک مسلمان را از درون دچار تحول و تحرک کرده، بطوری که هر مسلمان یک مبلغ مسلط و قوی در شهر خود بود، بدون آنکه از سوی یک مؤسسه رسمی یا مرکز دینی مأموریت یافته باشد.[۵]

حال اگر امروز مبلغان ما در تبلیغات خود به‌گونه‌ای عمل کنند که اسلام را به عمق زندگی مردم بکشانند نتایج درخشانی ببار می‌آید، در این صورت معلم فقط خود را معلم نمی‌داند، نویسنده خود را محصور در نگارش اندیشه خود نمی‌داند و یا تاجر و محصلی که به خارج از کشور می‌رود، اسلام را با خود به دیار غربت می‌برد و خلاصه هر کس معرف چهره واقعی و راستین اسلام شده و در میان آن جماعت تأثیر بسزایی خواهد داشت.

 

۳٫ نقش رسانه‌های نوین در فرآیند تبلیغ

با بررسی جایگاه رسانه‌های عمومی در قبل و بعد از انقلاب می‌توان کارآمدی آن را در تغییرات جامعه خودمان بنحوی دریابیم. لذا با مراعات و لحاظ کردن جنبه‌های مثبت و منفی کارکرد رسانه‌های گروهی این پدیده می‌تواند از یک سو سبب وحدت و همبستگی و توافق ملی و از سوی دیگر حکومت می‌تواند از این پدیده در ایجاد همگونی و جهت‌دهی افکار عمومی و هماهنگ‌سازی نظریات توده مردم نسبت به نظام سیاسی و کارکردهای آن استفاده کند.

در برآیند نهایی و دوراز افراط‌گرایی می‌توان نتیجه گرفت که وسایل ارتباط از این جهت آثار چشم‌گیری برجای می‌گذارند که این آثار نه آن چنان است که هیچ محدودیتی نشناسد یا آن‌چنان ناچیز است که هیچ اعتنایی را نپذیرد.

باید تلاش نمود تا حدود تأثیرات این وسایل را شناخت و دریافت در چه شرایطی این تأثیرات محدودیت می‌یابند یا تقویت شدنی هستند.[۶]

 

۴٫ نقش ارتباط مؤثر در فرآیندتبلیغ

درک و توانایی بکارگیری ارتباط از مهمترین مهارت‌هایی است که باید بیاموزیم، برای افزایش مهارتهای ارتباطی خود و رابطه مؤثر با دیگران لازم است با فنون ارتباط آشنا شده وآنها را تمرین کنیم، زیرا توانایی ارتباط مؤثر ذاتی نیست بلکه اکتسابی بودن از ویژگی‌های آن است.[۷]

ارتباط فرآیندی پویا، پیوسته، برگشت‌ناپذیر و تعاملی و محتوایی است و در سه سطح صورت می‌گیرد.

  • درون فردی
  • میان فردی
  • عمومی

در برقراری ارتباطی مؤثر بین مبلغین با مخاطب خود عواملی دخیل هستند که به دو دسته تقسیم می‌شوند[۸]:

  • عوامل درونی

بستگی به خصوصیات فردی و اخلاقی آدمی دارد: ۱٫ شخصیت ۲٫ خصوصیات فردی ۳٫ احساس نیاز ۴٫ باورها   ۵٫ علایق

  • عوامل بیرونی

به محیط اطراف ما مرتبط است و شامل: نزدیک بودن، معاشرت، تشابه فیزیکی، ارتباط سودمند می‌شود.

 

۵٫ راهکارهایی برای ارتباط مؤثر

یک ارتباط موثر نیاز به راهکارهایی قابل اجراء ودقیق دارد،ارتباط باید در سایه احترام و عدالت متقابل صورت گیرد. بطور مثال زبان یکی از اصلی‌ترین و قدیمی‌ترین فرم ارتباطی آدمیان است بطوری‌که با رعایت قواعد صحبت کردن بهترین ارتباط را با مخاطب ایجاد کرده‌اید.

چند نکته در این باره خصوصاً برای مبلغین مزید بر فایده است

برای سخنرانی و بیان مطالب، تعیین موضوعات جذاب و شنیدنی بطور مختصر و مفید ضروری است، سخن گفتن به‌وضوح و شفاف همراه با طنز و بدون کنایه با آهنگی نرم و زبان محاوره‌ای پیام‌رسانی مبلغ را با نفوذتر و دلنشین‌تر خواهد کرد. هماهنگی کلام وحرکات بدن و چهره (استفاده از زبان بدن) تمرکز و نشاط را در مخاطب شکوفا کرده و سبب تقویت فن بیان در مبلغ خواهد شد.

ارتباط، دو طرف دارد یک طرف شما و طرف دیگر مخاطبتان، زمانی که مخاطب شما سؤالی یا مطلبی را مطرح می‌کند لازم است با گوش دادن فعال و توجه به او روحیه‌اش را تقویت نموده تا اینکه مخاطب وادار به ادامه ارتباطش با شما می‌شود. و نیز بیان احساسات واقعی نسبت به مخاطبین خود با هنرمندی و بدور از بزرگنمایی مانع سردی روابط خواهد شد.

۶٫ موانع ارتباط مؤثر بین مبلغ و مخاطب

– اگر زمانی با مخاطب خود در زمینه‌های سیاسی و عقیدتی و فرهنگی اختلاف سلیقه یا نظر داشتید بهتر است قضاوت کردن در مورد آنها و موقعیتشان را تا زمانی که از شما خواسته نشده است، انجام ندهید.

– توجه نداشتن به احساسات مخاطبین و همراه نشدن با آنها در حالات مختلف شادی یا غم، موردی است از موانع ارتباط یا کم رنگ شدن رابطه‌ها. قطع کردن صحبت و غالب نمودن خود در جمع سبب دلخوری و سردی طرف مقابل خواهد شد. و نیز تهدید کردن، برچسب زدن، نکاتی است که پیوسته ارتباط بین مبلغ و مخاطب را در خطر تیرگی قرار می‌دهد.

۷٫ مهمترین عناصرساختار تبلیغی در برقراری ارتباط مؤثر

تبلیغ بعنوان فعالیتی که جنبه آموزشی و تربیتی دارد می‌تواند با تعامل وتعقل در مسیر توسعه ذهن و باروری اندیشه‌ها گام برداشته و برای نفی تحمیل وتلقین از این امر مهم، لازم است ساختار تشکیل دهنده آن را مورد بررسی و توجه قرار دهیم.

در رابطه با این بحث هفت عنصر ساختاری مطرح است.[۹]

  • مخاطب‌شناسی در تبلیغ

مهمترین ویژگی‌های مخاطب در ارتباط مؤثر عبارتند از:

  • آگاهی از جنسیت مخاطب
  • تفاوتهای فردی بین زن و مرد، جنس مرد دارای تفکر، رزم، شجاعت، غیرت، و جنس زن دارای عواطف و احساس در مسائل تربیتی و حضانت کودکان و مظهر صبر وشکیبایی است.
  • توجه به تناسب سنی مخاطب

درک مطالب رابطه‌ای انکارناپذیر با سن مخاطب دارد. بطور مثال می‌توان در جلسات با نوجوانان و جوانان از روشهای پرسش و پاسخ گفتگوی صمیمی، تمثیل و داستان استفاده نمود و در مقابل در جلسات بزرگسالان با استدلال تعظیم و تکریم مسائل را تفهیم کرد.

  • توجه به میزان درک و پردازش پیام توسط مخاطب

تطبیق پیام داده شده بصورت درونی به تناسب نیازهای واقعی زندگی افراد.

  • توجه به میزان آگاهی و تناسب هوشی مخاطب

قال‌الصادق‌(ع): ماکلّمَ رسول‌الله(ص): العبادَ بِکُنهِ عقلِهِ قطُّ، قال رسولُ الله(ص) انّا معاشِرُ الانبیاء اُمرنا أَن نُکلِمَ الناسَ علی قدر عُقُولهم.[۱۰]

امام صادق(ع) می‌فرمایند: رسول خدا‌‌(ص)با هیچ کس به اندازه علم و عقل خود سخن نگفت و خود در گفتارش می‌فرمود: ما پیامبران مأموریم با هرکس به اندازه علم و عقل خود او سخن بگوئیم.

این حدیث شریف یادآور این است که یک مبلغ باید آگاه، به میزان درک و آگاهی و دانش مخاطبان خود باشد و در محتوای سخن خویش دقت نظر لازم را رعایت کند.

  • توجه به موقعیت شغلی و منصب مخاطب

توجه به موقعیت مخاطب در نامه‌های پیامبر عظیم‌الشأن اسلام‌(ص)به سران و امراء کشورهای مختلف هویداست در آغاز نامه‌ها اسامی افراد با احترام و تعظیم نوشته می‌شد هرچند ‌آنان کافر بودند.

  • توجه به عواطف و احساسات مخاطبین

تطبیق روش‌های کارآمد با حالات مخاطب مثل شادی، غم، باورها، ارزشها و سطح دینداری او از عوامل موفقیت یک مبلغ آگاه است. بطور مثال اگر در خطبه‌های امیرالمؤمنین(ع) دقت کنیم بدین حقیقت می‌رسیم که آن بزرگوار متون خطبه‌ها را مناسب حال و موافق نیاز مخاطب قرار می‌داد و اقتضای حال و مقال را مراعات می‌نمود.

  • نیازشناسی در تبلیغ

شناخت نیازها، رغبت‌ها، و علایق مخاطب عناصر مهمی است که در این زمینه امیرالمؤمنین‌(ع) می‌فرماید: «انَّ للقلوبِ شهوه واقبالاً و ادباراً فأتوها من قِبَل شهوتها و اقبالها، فأنّ القلب اذا کُرِهَ عَمِیَ؛[۱۱]همانا برای دلها خواهش و روآوردنی و روگردانی است پس بسوی آنها بیائید از راهی که آنها می‌طلبد، زیرا هرگاه دل به انجام کاری مجبور شود، کور می‌گردد».

مفهومی که از این حدیث درک می‌شود در بیان حضرت علی‌(ع) هماناست که تبلیغ از طریق برنامه‌های مورد خواست مخاطبین و با سبک متنوع با نیاز آنان اجراء شود، باید توجه داشت صورت اجباری مطالب نقش سازندگی را از بین خواهد برد.

  • روش‌شناسی در تبلیغ

شناخت و ارائه روش‌های موثر و کارآمد در نحوه انتقال پیام از شرایط یک مبلغ آگاه استفاده از روش‌های کاربردی در نحوه انتقال پیام است که نکته‌های زیر می‌تواند در این راستا مؤثر باشد.

  • آسان و قابل فهم بودن پیام[۱۲]
  • منطقی بودن پیام
  • احتراز از تعصب
  • میانه‌روی در تبلیغ (گریز از بحث‌های تک بعدی) بطور مثال چنانچه روزی بحث به پاداش عمل وبهشت اختصاص دادید روز بعد درباره کیفر اعمال و قهر الهی و جهنم بحث کنید در این رابطه امام علی‌‌(ع) می‌فرمایند:[۱۳]
  • زیاده‌روی در مقام نصیحت و سرزنش مردم، باعث تقویت و تحریک لجاجت آنان می‌گردد..

در درک بهتر فرمایش آن حضرت می توان برای مؤثر واقع شدن تبلیغ از روشهای فعال و خلاق در انتقال پیام بهره جست.

  • موقعیت شناسی در تبلیغ

شناخت فضای روحی و روانی مخاطب و محیط اطرافش از جمله مراحلی است که در فرآیند تبلیغ حائز اهمیت است. بطور مثال مبلغینی که در موقعیت‌های مختلف مأمور تبلیغ در مناطق گوناگون می‌شوند باید از تمامی شرایط اقتصادی و اجتماعی و سیاسی محل تبلیغشان آگاهی کامل داشته و علاقه و حساسیت اهالی آن مناطق و آداب و سنن آنها را در نظر بگیرند، تا بتوانند در هدف مقدس خود موفق شوند.[۱۴]

  • زبان شناسی در تبلیغ

آگاهی از ادبیات روز و تعاملات اجتماعی از جمله شرایط دیگر یک مبلغ آگاه است و هم‌چنین فصاحت در بیان و آشنایی با زبان و ادبیات گفتاری و نوشتاری مخاطبین می‌باشد باتوجه به آیات و روایات، بیان رسا و فصاحت مبلغ نقش اساسی در موفقیت او به‌حساب می‌آید.[۱۵]

در حدیثی از رسول خدا (ص)اثر عجیب بیان و نقش آن را تا مرحله سحر مطرح می‌کند. اِنَّ من البیان لسحْراً. برخی از بیان‌های فصیح اثر سحری فوق‌العاده دارد.

مبلغین باید با ممارست و کسب تجربه، قدرت بیان خویش را افزایش داده و همراه با سایر شرایط و اوصاف در فن بیان و ادبیات روز موفق باشند.

  • زمان‌شناسی در تبلیغ

شرط بعدی یک مبلغ آگاه، درک موقعیت و شناخت زمان در تبلیغ است یعنی توجه به ضروریات و مقتضیات زمان و شکار هوشمندانه فرصت‌ها.

در سؤال ابن سکیت از امام رضا‌(ع) در مورد علت اختلاف در معجزات انبیاء و بعثت آنها، ایشان می‌فرمایند:[۱۶]

در زمان حضرت موسی‌(ع) سحر و جادوگری رایج بود خداوند هم بدین‌وسیله حجت را بر ایشان ثابت کرد در زمان حضرت عیسی‌(ع)، ابتلائات وامراض شدید ظاهر شده بود و مردم به درمان نیاز داشتند خداوند به عیسی‌(ع) قدرت داد تا طبابت کند و مردگان را زنده نماید، بدین سبب حجت بر ایشان تمام کرد.

ولی در زمان رسول خدا‌(ص)کلام و موعظه معمول بود، خداوند بدین وسیله قرآن که شامل مواعظ و احکام است به پیامبر اسلام‌(ص)مأموریت داد تا در سایه آن، اقوال قوم خود را باطل کند و حجت را بر ایشان ثابت نماید.

از این حدیث استفاده می‌شود پیوسته این معجزات متناسب با زمان و فن رایج بوده، لذا باید مطالب مطرح شده مبلغین عصر ما، متناسب با ضروریات و مشکلات روز جامعه باشد تا سبب رفع نیازهای مردم باشد.

 

۸٫ پیامدشناسی در تبلیغ (مراحل سنجش تأثیر پیام در مخاطب)

ارزیابی مؤثر بودن و کارآمدی در فرآیند تبلیغ، مرحله مهمی از تبلیغ است برای یک مبلغ آگاه و مصمم باید در پایان هر دوره از تبلیغش تلاش خود را ارزیابی نموده تا بتواند میزان اثربخشی و تأثیر آن را بطور صحیحی محک بزند، تا در این مسیر آشنایی با روشهای روان‌شناسی و تکنیک‌های آن او را به هدف نزدیک کند.

در ادامه این بخش برای تعیین میزان تأثیر پیام در مخاطب به مراحلی سه‌گانه اشاره شده است.

لازم به ذکر است در این مرحله مهم و حیاتی جمع‌بندی کلی از تلاش یک مبلغ در برابر مسئولیتی که به او واگذار شده است، مشهود است و این سنجش ذهن مبلغ را آماده هرگونه نقد و بررسی نموده و روحیه ی انتقاد‌پذیری و نوآوری را در ایشان شکوفا می‌سازد. انشاء الله.

  • مرحله اول: ارزیابی دیدگاه‌های مخاطبین و سنجش تأثیر پیام در ایشان نسبت به موضوع ارائه شده.[۱۷]

همانطور که نگرشهای افراد از روی رفتار کلامی آنان استنباط می‌شود، پیام‌های مربوط به یک موضوع معین در اختیار فرد قرار می‌گیرد و نظریه او را درباره آن موضوع می‌پرسند، با بدست آوردن جمع کل پاسخها ارزش آنها معلوم شده که نگرش فرد نسبت به تأثیرات پیام تا چه اندازه مثبت یا منفی است.

  • مرحله دوم: از سنجش تأثیر پیام در مخاطب

برای ارزیابی میزان تأثیر پیام در مخاطب باید توجه داشت که آیا پیام‌رسانی مؤثر واقع شده یا خیر؟!!

حال اساس یک پیام رسانی مؤثر را تجزیه و تحلیل نموده تا به عمق مطلب رسیده و ایرادها و اشکالات کار خود را بیابیم.

ارزیابی پیام‌رسانی مؤثر:

معمولاً از این جمله استفاده می‌شود «چه کسی چه چیزی را به چه کسی چگونه می‌گوید؟‌‌»

اعتبار منبع؛ پیام از فرد متخصص و صاحب فن صادر شده باشد.

چه کسی(منبع پیام):

 

جذابیت منبع؛ پیام از فرد زیبا و جذاب باعث همانندسازی مخاطب می‌شود.

شباهت منبع؛ پیام از فردی که مخاطب احساس شباهت با او دارد.

قدرت منبع؛ پیام از سوی فردی با نفوذ و مقتدر ارائه شود.

این واقعیتی است که پیام بر حسب شخصیتی که آن را ارسال می‌کند می‌تواند قانع کننده و اثرگذار باشد.

چه چیزی: محتوی پیام؛ آیا مبلغ محتوی تبلیغی خود را آنچنان مطلوب و دقیق ارائه داده که مخاطب به تعقل و تفکر وادار شده باشد؟

به چه کسی: شنونده، در مؤثر واقع شدن پیام باید توانائیهای مخاطبین را در نظر گرفته و پیام متناسب با حالات مخاطب از نظر رشد ذهنی و سطح دقت ارائه شده باشد.

چگونه: کانال انتقال پیام. چگونگی انتقال پیام امری ضروری است و می‌تواند کانال آن هوشمندانه انتخاب شود مسجد، منبر، جلسات دوستانه، در قالب‌های هنری تأتر، شبیه‌خوانی، نمایشگاه و مؤسسات خیریه و در سطح گسترده‌تر رسانه ملی، رادیو و تلویزیون، و دیگر وسایل ارتباط جمعی، کدام مورد استفاده قرار گرفته و چقدر تأثیرگذار بوده است؟

  • مرحله سوم: در این مرحله باید میزان سطح پردازش پیام توسط مخاطب را سنجید.

طرح نظریه‌ هاولند روان‌شناسی معروف در مورد پردازش پیام خالی از لطف نیست، ایشان پردازش پیام را در سه مرحله دقت، فهم، پذیرش.

ابتدا باید مخاطب را طوری هدایت کرد که به پیام دقت کند، بعد پیام را به‌گونه‌ای ارائه داد که آن را بطور روشن بفهمد و بالاخره او را راهنمایی کرد تا محتوای پیام را بپذیرد.

 

نتیجه

انسان معاصر به سرعت در تکنولوژی، ارتباطات، انتقال داده‌ها پیش می‌رود و هر روز در حوزه تفکر، سیاست، اقتصاد ودین و .. به نوآوری‌های گسترده‌ای می‌رسد.

امروزه تسلط بر مفاهیم دینی، احادیث و آیات، احکام و عبادات به تنهایی پاسخگویی مشکلات اخلاقی، عقیدتی و اجتماعی و سیاسی مردم نیستند، بلکه نیازمند یادگیری علوم جدید و به روز هستیم.

لذا با توجه به محتوی غنی دین اسلام، علم روان‌شناسی اجتماعی هم شیوه‌های خوبی در بررسی و ریشه‌یابی مسائل و مشکلات جوامع ارائه داده است.

تدریس علوم روان‌شناسی با رشته‌های مختلف آن در حوزه‌های علمیه بصورت جدی و درک این علم و بکارگیری آن در سنگر پربرکت محراب، مسجد، و منبر انجام شود و با پاسخگویی به شبهات و اشکالات وارده بر دین پرچمدار رسالت عظیم پیامبران الهی باشیم.

و نکته آخر اینکه: بیائید بیاموزیم از تنگ‌نظری و پیش‌داوریها پرهیز نموده و نسبت به کاربردی شدن این علم حیاتی، خصوصاً در مفاهیم دینی همت گمارده تا افرادی مستعد و کوشا در این فن پرورش یافته تا هم با علم تبلیغ آشنایی داشته و هم با هنر آن مأنوس شده باشند.

 

فهرست منابع

*قرآن کریم

*نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی.

  1. احمدی، علی اصغر، روان‌شناسی شخصیت از دیدگاه اسلامی، انتشارات امیرکبیر، چ پنجم، ۸۳، چ چهارم، زمستان ۸۲، قم، تهران.
  2. بابازاده، علی اکبر، شیوه‌های تعلیم و تبلیغ، چ اول، انتشارات دانش و ادب، قم، بی‌جا.
  3. پراتکانسیس، آنتونی ـ ارنسون، الیوت، عصر تبلیغات استفاده و سوء استفاده روزمره از اقناع، ترجمه کاووس سید امامی، انتشارات سروش، چ پنجم، بی‌جا.
  4. ری ام برکو، مدیریت ارتباطات، ترجمه سیدمحمد اعرابی و داوود ایزدی، سروش، بی نا، چاپ دوم، بی‌جا.
  5. ساروخانی، باقر، اندیشه‌های بنیادین علم ارتباطات، بی‌نا، بی‌تا، بی‌جا.
  6. فتحی، مهدی، مجموعه مهارت‌های زندگی، مهارت ارتباط مؤثر، ناشر انتشارات شهیدی پور، چاپ سوم، ۸۶٫
  7. کریمی، عبدالعظیم، راهبردهای روان‌شناسی تبلیغ با مخاطبان جوان، ناشر ستاد اقامه نماز و احیای زکات، چ سوم، قم، زمستان ۸۲٫
  8. لوک بدار، ژوزه دزیل، لوک مارشال، روان‌شناسی اجتماعی، ترجمه حمزه گنجی، انتشارات ساوالان، چ پنجم، ۸۶٫
  9. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، نشر مؤسسه وفاء، بی‌تا، بیروت، ۱۴۰۴٫
  10. محمدحسین، فضل الله، گام‌هایی در راه تبلیغ، ترجمه دکتر احمد بهشتی، تهران، مؤسسه انتشارات امیر کبیر، چاپ و نشر بین الملل، سال۱۳۸۳، چ اول، ۱۳۸۴
  11. ویجی نیا کاپلان، والکوت سادوک، بنیامین سادوک، خلاصه روان‌پزشکی علوم رفتاری، روان‌پزشکی بالینی، ترجمه فرزین رضاعی، چ اول، ناشر انتشارات ارجمند، ۱۳۸۷٫
  12. معین، محمد، فرهنگ معین یک جلدی، چ دوم، انتشارات زرین، تهران، ۱۳۸۶٫

مقالات

  1. گلزاری، محمود، روان‌شناسی و فقه الحدیث، فصلنامه علمی تخصصی علوم حدیث، ش سوم، پائیز ۷۹٫
  2. حسام‌الدین، رضی، بازنگری نظریه‌های هنجاری، رسانه‌ها و ارائه دیدگاه‌های اسلامی، مجله پژوهشی دانشگاه امام صادق‌(ع)، ش۴، سایت پایگاه اسلامی حوزه.
  3. بهداروند، محمدمهدی، رسانه‌ها ـ نظام اسلامی ـ کاستی‌ها و بایستی‌ها، فصلنامه رواق‌اندیشه، ش۳۹، سایت پایگاه اسلامی حوزه.

 

———————————–

پانوشت:

[۱] استاد مشاور: جناب آقای سیدرضا مرویان حسینی

[۲]. جمعی از نویسندگان دریچارد انکینسون، جمعی از مترجمان، زمینه روان‌شناسی هیلگارد، ص۱۰۳٫

[۳]. لوک بدار و ژوزه دزیل، روان‌شناسی اجتماعی، فصل۳، ص۶۸٫

[۴]. احزاب/۳۹٫

[۵]. علامه محمدحسین فضل‌الله، گام‌هایی در راه تبلیغ، ص۲۹٫

[۶]. حسام‌الدین حسینی، بازنگری نظریه های هنجاری رسانه‌ها و ارائه دیدگاه‌‌‌های اسلامی، (ع)ش۴، ص۲۷، مجله پژوهشی دانشگاه امام صادق(ع)، پایگاه اسلامی حوزه.

[۷]. رُمی ام برکو، مدیریت ارتباطات، فصل۷، ص۱۰۲٫

[۸]. مهدی فتحی، مهارتهای زندگی، مهارت ارتباط مؤثر، ص۳۵٫

[۹] . عبدالعظیم کریمی، راهبردهایی در روان‌شناختی تبلیغ با مخاطبان جوان، ص۱۰٫

[۱۰] . بحارالانوار، ج۶، ص۱۲۸۰، ح۱۲۲٫

[۱۱] . نهج‌البلاغه، ص۱۱۷۵، حکمت ۱۸۴٫

[۱۲] . بابازاده، علی اکبر، شیوه‌های تعلیم و تبلیغ، نقل به مضمون، ص۲۰۲٫

[۱۳] . غررالحکم، ج۱، ص۸۸٫

[۱۴] . بابازاده، علی اکبر، شیوه‌های تبلیغ و تعلیم، نقل به مضمون، ص۱۷۹٫

[۱۵] . همان.

[۱۶] . وافی، ج۱، ص۳۳؛ بحارالانوار، ج۱۱، ص۷۰، حدیث۱٫

[۱۷] . لوک بدار، لوک مارشال، روان‌شناسی اجتماعی، فصل۶، ص۱۶۸٫

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *