وب سایت نشریه جستار انعکاس آثار علمی فرهنگی دانش پژوهان،اعضای حلقه های علمی تبلیغی، دانش آموختگان اداره کل آموزش و فضلای حوزه
ارائه: داوود درویشنیا
ناقد: دکتر حسین منتظری
اشاره:
بحث این گفتار، راجع به دیدگاه جهمابن صفوان در نفی صفات الهی است. عدهای میگویند او (جهمابن صفوان) ایده نفی صفات خودش را از مکاتب غیر اسلامی گرفته ولی سخنران بر آن است که ثابت کند این ایده داخل جهان اسلام است و خارج از آن نیست و کسانی که خلاف آن را میگویند، شواهدی ناقص دارند و نمیتوانند ادعای خود را ثابت کنند.
استاد در ابتدا به برخی از سفرهای جهم و سپس دیدگاههای اصلی او اشاره میکند و میگوید: دیدگاه جهم در مورد نفی صفات الهی این است که ما صفاتی که به مخلوق نسبت میدهیم نمیتوانیم به خالق نسبت دهیم؛ چون باعث تشبیه میشود. برای همین صفاتی مثل علم، عالم و حی را از خداوند نفی میکند و قادر و فاعل و خالق را اثبات میکند. تعطیلی که به جهم نسبت میدهند هم تعطیل در هستیشناسی صفات و اسماء الهی هست و هم تعطیل در وجود اوصاف الهی.
اما بحث اصلی سخنران این است که جهم رأی و اندیشه خودش را از کجا آورده است؟ آیا تحتتأثیر گروه یا فرد خاصی بوده است؟ در بعضی مذاهب آمده که او از یهودیان، مسیحیان، مانویان، زردشتیان و بودائیان اخذ کرده ولی سخنران اینها را رد میکند و میگوید او هرگز در دمشق با مسیحیان و یهودیان گفتگو نداشته لذا ما براساس اینها میخواهیم نفی کنیم که همچین چیزی اتفاق نیفتاده است. دلیل ما مبنی بر اینکه این اندیشه از یهودیت گرفته نشده اینکه ابنکثیر و ابناثیر و ابننباته معلوم نیست از کجا مطلب را نقل کردهاند و فقط قایلش همینها هستند.
و سرانجام یکی دیگر از دلایل موافقان ورودیبودنِ این اندیشه به جهم، اینکه او مخالف سیاسی حکومت است و میگویند حکومت قدرت داشته و لذا میخواسته عقایدِ مخالف خود را منتسب به خارج از جهان اسلام یا مکاتب غیر اسلامی بکند.
سخنران میگوید خیر! بحث نفی صفات الهی در داخل جهان اسلام شکل گرفته است. البته استاد در فرجام سخن این فرض را مطرح میکند که بهزعم خودم فکر میکنم جهم تحتتأثیر ظواهر روایات ما بوده اما شاهد محکمی بر این ندارم.
