عصر حاضر، تحولات دینی و انفجار اطلاعات

در سیر تفکر بشر رویکرد به مذهب همواره رو به فزونی نهاده است. در قرن هفدهم بنای اعتقادات دینی با توفانی از شک و تردید به تزلزل گرائید. قرن هجدهم دورۀ غرور عقلی و رد و ستیز و انکار دین بود. باور سودمندی دین به عنوان تأمین کنندۀ پاره ­ای از نیازهای بشر در قرن نوزدهم، به کاستن بدبینی ها انجامید. در قرن بیستم همگام با حضور مؤثر مذهب در صحنۀ تحولات اجتماعی و سیاسی آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین، دین محل توجه و موضوع مطالعه گشته، دین پژوهی با دقت و جستجوی بیشتر دستور کار محافل دانشگاهی، مراکز مطالعات فکری- اجتماعی و مؤسسات پژوهشی گردیده و اینک عصر حاضر –قرن بیست و یکم- با اهمیت یافتن جدی مذهب در معادلات اجتماعی، بین المللی و فرهنگ و زندگی بشر، آغاز می­­شود.

عصر حاضر را باید عصر هزارتو نامید. چرا که نه تنها نام­های این سده از هزار فراتر رفته است بلکه هر نامی خود سرچشمۀ هزار عرصۀ نو گردیده است. عصر سیاست، علم، فن­آوری، قدرت، اقتصاد، تجارت، ارتباطات، اطلاعات، تمدن، دین و… از جمله نام ­های قرن اخیر است. در این میان، تحولات دینی و انفجار اطلاعات چون تار و پود در هم تنیده بر ستیغ نام­های عصر حاضر می­درخشید.

امروزه بر خلاف گذشته تنومندی و فربهی دین بر پایۀ داده­ های علوم جدید، ضرورت تخصصی شدن رشته­ های گوناگون دینی را آشکار ساخته است. حضور شاخه ­های متنوع دینی از جمله روان­شناسی دین، فلسفۀ دین، جامعه شناسی دین، و… از یک­سو و انبوه آثار مراکز تحقیقاتی و پژوهشی و تولیدات و رسانه ­های اطلاع­ رسانی –رادیو، تلویزیون، ماهواره، مطبوعات، کتاب، مجله و…- از سوی دیگر، فضایی را به وجود آورده ­اند که دست­یابی کامل به یک­دهم این اطلاعات و حتی مطالعۀ دقیق یک­صدم آن ا ز توان یک فرد خارج است. این­جاست که به اهمیت سخن جرالد. میلر پی می ­بریم که می­گوید : «در ربع آخر قرن بیستم، استعداد و قابلیت انسان در رویارویی با محیط بیشتر به توانایی او در آمایش اطلاعات بستگی دارد تا به مهارتش در انباشت اطلاعات».[۱]

بنابراین روی ­آوری محققان و مبلغان دین به سوی تخصصی شدن در علوم دینی که ثمرۀ آن، باریک­بینی و ژرف­نگری است، ضروری می ­نماید و از لابلای این ژرف­کاوی ­ها است که معارفی نو و کارآمد و در عین حال مختصر و مفید می­ جوشد تا تشنگان ساحت دین را سیراب سازد. بنابر آنچه گفته آمد، مقالات دینی در عصر حاضر باید دو ویژگی داشته باشند: ۱- در قالبی نوین و متناسب با نیازهای روز جامعه ارائه شود. ۲- به جای کلی ­گویی، تکرار مکررات و تصنع و تکلف؛ به مباحث ریز و دقیق، ساده ­نویسی و مختصر نویسی روی ­آورد.

[۱] ­- جرالدر. میلر، ارتباط کلامی، ترجمۀ علی ذکاوتی قراگزالو، ص۲۲٫